*reĝ/o

*reĝo

1.
POL Dumviva, ordinare hereda, regnestro: la regnestro de nia lando estas bona kaj saĝa reĝo [1]; la filoj, nepoj kaj pranepoj de reĝo estas reĝidoj [2]; la filo de la reĝo, kiu revenis de ĉaso, ŝin renkontis [3]; via reĝa moŝto [4]; la reĝo de Sodom [5]; Abimeleĥ, la reĝo de la Filiŝtoj [6]; diru al Faraono, la reĝo de Egiptujo, ke li ellasu la Izraelidojn el sia lando [7]; ĉevalo la reĝo kaj la reĝino sidis sur belega trono, ĝuste kontraŭe de la juĝistoj kaj de la tuta konsilistaro [8]; li fariĝos reĝo super la tuta lando [9]; la kastelo de la reĝo [10]; la […] juna princo edziĝis […] kaj estis proklamita heredonto de la reĝo [11]; esprimi la plej respektan dankon de nia kongreso al Lia Regnestra Moŝto la Reĝo Frederiko Aŭgusto de Saksujo [12]; (frazaĵo) de nehavanto eĉ reĝo nenion ricevos PrV ; (figure) la homoj, tiuj ĉi reĝoj de la tero, tiuj ĉi plej altaj reprezentantoj de la monda inteligenteco, tiuj ĉi duon-dioj, en la daŭro de tutaj miljaroj vivis unuj apud la aliaj, ne komprenante unuj la aliajn EE ; (figure) reĝo de bestoj (leono) Hamlet . SUP:monarĥo
2.
SPO La plej altranga figuro en ŝakludo: la nigra, la blanka reĝo; la nomo de ŝako estas: reĝo, soldato, damo, […] kuriero, […] ĉevalo, […] turo [13].
3.
SPO Ludkarto prezentanta reĝon: karoa reĝo [14]; se ni havas ason de pikoj, ni ne rajtas preni ason aliembleman […] sed ja ajnan karton (3, 6, 9, eventuale reĝon, fanton ...) de pikoj [15]. VD:ĵokero, aso, reĝino, damo, fantoSUP:figuro
afrikanse:
koning
albane:
mbreti
amhare:
ንጉስ
angle:
king
arabe:
ملك
armene:
թագավորը
azerbajĝane:
kral
beloruse:
1. кароль, цар 2. кароль 3. кароль
bengale:
রাজা
birme:
မင်းကြီးသည်
bosne:
kralj
ĉine:
王 [wáng]
dane:
konge
estone:
kuningas
france:
roi de nehavanto eĉ ~o nenion ricevos: la plus belle fille du monde ne peut donner que ce qu'elle a.
galege:
rei
germane:
König
guĝarate:
રાજા
haitie:
wa
haŭse:
sarkin
hinde:
1. राजा [rājᗑ]
hispane:
rey
hungare:
király de nehavanto eĉ ~o nenion ricevos: ahol nincs, ott az Isten sem vesz.
igbe:
eze
indonezie:
raja
irlande:
islande:
konungur
japane:
[おおきみ]
jide:
קעניג
jorube:
ọba
kanare:
ರಾಜ
kartvele:
მეფე
kazaĥe:
патша
kimre:
brenin
kirgize:
падыша
kmere:
ស្តេច
koree:
korsike:
re
kose:
ukumkani
kroate:
kralj
kurde:
qiral
latine:
rex
latve:
karalis
laŭe:
ຄົນ
litove:
karalius
makedone:
крал
malagase:
mpanjaka
malaje:
raja
malajalame:
രാജാവ്
maorie:
te kingi
marate:
राजा
monge:
huab tais
mongole:
хаан
nederlande:
koning
nepale:
राजा
njanĝe:
mfumu
okcidentfrise:
kening
panĝabe:
ਰਾਜੇ ਨੇ
paŝtue:
پاچا
pole:
1. król de nehavanto eĉ ~o nenion ricevos: z pustego i Salomon nie naleje. 2. król 3. król
portugale:
rei
ruande:
umwami
ruse:
1. король, царь de nehavanto eĉ ~o nenion ricevos: на нет и суда нет. 3. король
samoe:
tupu
sinde:
بادشاهه
sinhale:
රජු
skotgaele:
righ
somale:
oo boqorkii
ŝone:
mambo
sote:
morena
sunde:
raja
svahile:
mfalme
taĝike:
шоҳ
taje:
กษัตริย์
tamile:
ராஜா
tatare:
патша
telugue:
రాజు
tibete:
རྒྱལ་པོ་
ukraine:
король
urdue:
بادشاہ
uzbeke:
qirol
vjetname:
vua
volapuke:
reg
zulue:
inkosi

reĝo de reĝoj

HISPOL Honora nomo de reganto, precipe fama kiel titolo de antikvaj persaj reĝoj: li estas Sinjoro de sinjoroj, kaj Reĝo de reĝoj [16]; la etiopia vic-reĝo sin opinias egala al la reĝo de l' reĝoj [17].
Rim.: Fakte tio estas alia maniero esprimi la ideon imperiestro. [Sergio Pokrovskij]
angle:
king of kings
beloruse:
цар цароў, шахіншах
france:
roi des rois
hispane:
rey de reyes
hungare:
királyok királya
indonezie:
maharaja, raja segala raja
nederlande:
heer der heren
pole:
szachinszach
portugale:
rei dos reis
ruse:
царь царей

*reĝa

Apartenanta al reĝo, rilata al reĝo: via reĝa moŝto, pardonu min [18]! reĝa palaco PrV ; reĝa aklamado [19]; reĝa urbo [20]; Salomono jam sidiĝis sur la reĝa trono [21]; reĝa barĝo, kiun veturigis 78 remistoj kaj kiun komandis reĝino Maria la 1a [22].
angle:
royal
beloruse:
каралеўскі, царскі
france:
royal
germane:
königlich
hispane:
regio, real
hungare:
királyi via ~a moŝto: felséged.
japane:
王の [おうの], 国王の [こくおうの], 王立の [おうりつの]
nederlande:
koninklijk
pole:
królewski
portugale:
real, régio, realengo
ruse:
королевский, царский
ukraine:
царський, королівський

reĝeco

1.
Ecoj, trajtoj, manieroj konvenaj al reĝo: vi (Jerusalemo) fariĝis tre kaj tre bela kaj atingis reĝecon [23].
2.
POL Posteno, titolo kaj rango de reĝo: Iu el malliberejo eliris, kaj fariĝis reĝo; alia por reĝeco naskiĝis, kaj tamen estas malriĉa [24]; princo Charles Edward Stuart, pretendanto pri reĝeco de Anglio [25]; simpatia sed neefika reĝo, kiu tro facile fidas je la simboloj de sia reĝeco kaj ne sufiĉe atentas pri politika efikeco [26].
3.
=reĝado1 Via reĝeco estas reĝeco eterna [27]; venu reĝeco Via [28].
4.
=monarĥio1 La nacieca veneno estas ia komplekso el reg- k potencavido, kiu manifestiĝas sub jenaj formoj precipaj: reĝeco, prezidanteco, diktatoreco [29]; li diris al si ke, ĉar la reĝeco estas restarigita, sinjoro de Prelongo penos repreni la heredbienon de siaj prapatroj [30].
23. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jeĥezkel 16:13
24. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Predikanto 4:14
25. Garbhan MACAOIDH: Gaelaj naciaj kostumoj, Monato, №011513
26. Humphrey Tonkin: Shakespeare — interlingvisto, En: De A al B: Festlibro por André Albault. Saarbrücken: Iltis>
27. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Psalmaro 145:13
28. Patro nia, Unua libro, p. 19
29. E. Lanti: Cerbaj sekrecioj, §3
30. Henri Vallienne: Kastelo de Prelongo, 1907
angle:
1. kingliness
beloruse:
1. царственнасьць, велічнасьць 2. царская ўлада, каралеўская ўлада 3. цараваньне, панаваньне (манарха) 4. манархія, манархічная ўлада
ruse:
1. царственность 2. королевская власть, королевское достоинство 3. царствие

reĝado

La stato kaj ago de tiu kiu reĝas1: en la kvara jaro de la reĝado de Salomono oni komencis konstrui la domon por la Eternulo [31]; sub la reĝado de PIV1 .
angle:
reign
beloruse:
цараваньне, панаваньне (манарха)
france:
règne
ruse:
царствование

reĝi

(ntr)
1.
Esti reĝo, posedi la reĝan potencon: la tempo, dum kiu Salomono reĝis en Jerusalem super la tuta Izrael, estis kvardek jaroj [32]; tiu Aĥaŝveroŝ, kiu reĝis de Hindujo ĝis Etiopujo, super 127 landoj [33]; anstataŭ li ekreĝis lia filo Asa [34]; en la Respubliko [de Ambaŭ Nacioj] reĝo reĝas sed ne regas [35]; inter la blinduloj reĝas la strabuloj PrV .
2.
(figure) Regi3: tie la akvoj reĝasB ; reĝis plena mallaŭtoB ; la frazo reĝas super la spiritoj de la homoj terura loko, kie la vivo ne ekzistas, kie absolute reĝas la morto [36].
angle:
reign, rule
beloruse:
валадарыць, панаваць
france:
régner inter la blinduloj ~as la strabuloj: au royaume des aveugles les borgnes sont rois.
germane:
regieren, herrschen 1. regieren (als König), herrschen (als König) inter la blinduloj ~as la strabuloj: unter den Blinden ist der Einäugige König.
hispane:
reinar 1. reinar inter la blinduloj ~as la strabuloj: en el país de los ciegos, el tuerto es el rey.
hungare:
uralkodik 1. uralkodik (mint király) inter la blinduloj ~as la strabuloj: vakok között félszemű a király.
indonezie:
2. mengatur 2. menguasai
japane:
君臨する [くんりんする], 王位にある [おういにある], 支配する [しはいする]
nederlande:
regeren
pole:
1. królować 2. królować, panować, władać, rządzić
portugale:
1. ser rei, reinar inter la blinduloj ~as la strabuloj: em terra de cego quem tem um olho é rei. 2. reinar
ruse:
1. царить, царствовать inter la blinduloj ~as la strabuloj: на безрыбье и рак рыба. 2. царить
ukraine:
царювати, панувати

*reĝido

Filo de reĝo: estis iam reĝido, kiu volis edziĝi kun reĝidino [37]; budho en la sanskrita signifas „vekiĝinta“, [ĝi] estis la kromnomo de la reĝido Siddharta Gotama (623-544 a.K.) [38].
37. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Reĝidino sur pizo
38. Monato, Dina Newman kaj Firdaŭs Ŝukurov: Budhismo en Taĝikio
angle:
prince
beloruse:
каралевіч, царэвіч, прынц
france:
prince (fils de roi)
germane:
Königssohn, Prinz (Königssohn)
hispane:
príncipe
hungare:
királyfi
indonezie:
pangeran
japane:
王子 [おうじ]
nederlande:
koningszoon
pole:
królewicz
portugale:
príncipe
ruse:
королевич
ukraine:
ооролевич

reĝidino

Filino de reĝo: en sia plena ornamo estas interne la reĝidino, el ora teksaĵo estas ŝia vesto [39]; ĉar la pli aĝaj filoj de l' faraono, naskitaj de la reĝidino de Ĥiti, pro neklarigebla sorĉo estis posedataj de malbona spirito [40]; mi edzinigis al mi tri reĝidinojn de orientaj regnoj [41]; sur la balkonoj staris reĝidinoj, kaj ĉiuj ili estis malgrandaj knabinoj, kiujn Hjalmar tre bone konis [42]; pro la reĝidina naturo de Antigona, ili timas ŝin mortigi [43].
39. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Psalmaro 45:13
40. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, ĉapitro 1a.
41. K. Čapek, trad. J. Vondroušek: Aleksandro la Granda, Libro de apokrifoj
42. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, Dio de dormo
43. Monato, Donald Broadribb: Antikva dramo en moderna vesto ankoraŭ trafas
angle:
princess
beloruse:
прынцэса, царэўна, каралеўна
france:
princesse
germane:
Königstochter, Prinzessin (Königstochter)
hispane:
princesa, infanta
hungare:
királylány
indonezie:
putri
japane:
王女 [おうじょ]
nederlande:
koningsdochter
pole:
królewna
portugale:
princesa
ruse:
королевна, царевна
ukraine:
царівна, королівна

reĝino

1.
Virino, kiu reĝas: la reĝino de Ŝeba aŭdis la famon pri Salomono [44]; la reĝino de la feinoj [45].
2.
La edzino de reĝo: la reĝo ekamis Esteron […] kaj faris ŝin reĝino [46]; la reĝo kaj la reĝino sidis ĉe la matenmanĝo [47]; la reĝino duonkuŝis sur divano inter molaj kusenoj [48].
3.
SPO Ŝakpeco, kiu moviĝas kiel kuriero kaj kiel turo: ŝako de freneza reĝino [49]. SIN:damo2
4.
SPO Ludkarto figuranta reĝinon: la malica reĝino de kero [50]; reĝo, reĝino, fanto valoras po 10 poentojn [51]. SIN:damo3VD:ĵokero, aso, reĝo, fantoSUP:figuro
angle:
queen 3. queen
beloruse:
1. каралева, царыца 2. каралева, царыца 3. фэрзь 4. дама (у картах)
bretone:
3. rouanez (echedoù)
ĉeĥe:
3. dáma, královna 3. dáma, paní
france:
reine 3. dame (au jeu d'échecs)
germane:
Königin 3. Dame
hispane:
reina 3. dama, reina
hungare:
1. királynő 2. királyné 3. királynő (sakkban) 4. dáma
indonezie:
1. rani, ratu 2. permaisuri, rani
itale:
3. donna (scacchi)
japane:
女王 [じょおう], 王妃 [おうひ]
katalune:
3. dama
nederlande:
koningin 3. koningin (in schaakspel)
okcidentfrise:
keningin
pole:
1. królowa 2. królowa 3. królowa, hetman 4. dama, królowa
portugale:
1. rainha 2. rainha 3. dama (xadrez) 4. rainha, dama
ruse:
1. королева, царица 2. королева, царица 3. ферзь 4. дама (в картах)
tibete:
དབང་མོ་
ukraine:
цариця, королева
volapuke:
jireg

reĝismo

POL Politika reĝimo de regno kies suvereno reĝas, formo de monarkismo; rojalismo: la batalo de la germana, aparte de la prusa burĝaro kontraŭ la feŭdistoj kaj la absoluta reĝismo, unuvorte la liberala movado, pliserioziĝis [52].
52. K. Markso, F. Engelso, trad. D. Blanke: Manifesto de la Komunista Partio, 1990
angle:
royalism
beloruse:
раялізм
ĉeĥe:
monarchizmus, roajalizmus, royalizmus
france:
royalisme
germane:
Royalismus
hungare:
királypártiság, royalizmus
nederlande:
royalisme, koningsgezindheid
portugale:
realismo, monarquismo
ruse:
роялизм
slovake:
royalizmus

reĝlando, reĝujo

Regno regata de reĝo: (figure) la reĝlando de la rozoj (Persujo); mi salutas la saksan reĝlandon, kiu […] aranĝis belan akcepton [53]; en la nordo li (imperiestro Paĉakutek) konkeris la reĝujojn Ĉimuan kaj de Kito [54].
53. L. L. Zamenhof: Paroloj, Parolado antaŭ la Kvara Kongreso Esperantista en Dresden en la 17a de aŭgusto 1908
54. Vikipedio, Pacha Kutiq
angle:
kingdom
beloruse:
каралеўства, царства
france:
royaume
germane:
Königreich
hispane:
reino
hungare:
királyság
ide:
rejio
indonezie:
kerajaan
japane:
王国 [おうこく]
nederlande:
koninkrijk
okcidentfrise:
keninkryk
pole:
królestwo
portugale:
reino
ruse:
королевство, царство
ukraine:
королівство, царство
volapuke:
regän

Karloreĝo

GEOG(evitinde) La urbo Charleroi en la belga provinco Henegovio, ĉe la bordo de la rivero Sambro (4°29'E, 50°25'N): allogaj festoj, organizotaj de la Karloreĝa grupo [55]; butikisto el Karloreĝo en la sudo de Belgio fiksis ŝtelinton al lanterna fosto [56].
Rim.: Tia laŭvorta traduko de loknomo kontraŭas al la reguloj 11 kaj 15 de la Fundamenta Gramatiko. Ja ne temas pri reĝo, sed pri pluraj urboj (kun malsamaj prononcoj de Ch). Pli taŭgaj esperantigoj estas „Ĉarlerojo“ (por la urboj nomataj anglamaniere): regulaj flugoj de Parizo, Amsterdamo, Ĉarlerojo [57]; kaj resp. „Ŝarlervao“ (por la urboj en regionoj franclingvaj).
beloruse:
Ĉarlerojo: Шарлеруа.
france:
Ĉarlerojo: Charleroi.
germane:
Ĉarlerojo: Charleroi.
hispane:
Ĉarlerojo: Charleroy.
hungare:
Ĉarlerojo: Charleroi.
katalune:
Ĉarlerojo: Charleroi.
nederlande:
Ĉarlerojo: Charleroi.
pole:
Ĉarlerojo: Charleroi.
portugale:
Ĉarlerojo: Charleroi.
rumane:
Ĉarlerojo: Charleroi.
ruse:
Ĉarlerojo: Шарлеруа.

administraj notoj

~i: Mankas verkindiko en fonto.
~ismo : Mankas dua fontindiko.