^*natur/o

1.

Ĉio en la universo, precipe en la homa mondo, kio spontane estas, kion ne faris homa arto: la tri regnoj de la naturo ^BdV (mineraloj, vegetaĵoj, bestoj); la mirindaĵoj de la naturo [1]; la fortoj de la naturo [2]; [la] krudaj fortoj de la naturo [3]; belega virino, tiel bela, kiel povis krei nur la naturo [4]; la naturo sin montras ĉi tie en sia tuta grandeco [5]; venas la printempo […] tio estas la irado de la naturo [6]; la kuracistoj povas nur helpi la naturon; pentri laŭ naturo (kopiante la modelon mem, ne laŭ fantazio).

2.

Esenco de estulo aŭ aĵo, plej ofte konsiderata kontraste kun la ecoj akiritaj per homa laboro kaj arto: havi honestan, kruelan naturon; difekton de naturo ne kovros veluro ^PrV ; kutimo estas dua naturo ^PrV ; laŭ homa naturo [7]; poeto [ne] estas alia, ol la ordinaraj homoj, inter kiuj ofte troviĝas naturoj pli poetaj, ol estas eĉ kelkaj plej famaj poetoj [8]; ŝi estis sana, bonega naturo, kun perfekte nobla spirito kaj animo ^Fab3 ; kvazaŭ en ŝi du naturoj batalas pri regado, ŝi tremis, rigardis ĉirkaŭen, kvazaŭ ŝi vekiĝis el terura sonĝo [9].

a)

En kristologio, ĉiu el la du principoj formantaj la personon de Jesuo la Kristo: la homa naturo kaj la dia naturo: ili vi fariĝu partoprenantoj en Dia naturo, forsaviĝinte el la putreco, kiu estas en la mondo per voluptemo [10].

ekzistadoinstinkto, karaktero, temperamento

1.

Apartenanta al la naturo¹ kaj konforma al ĝiaj leĝoj: studi la naturajn fenomenojn; tiu […] altaĵo ne estas natura monto [11]; per neevitebla natura reago [12]; mia onklo ne mortis per natura morto [13]; ĝi ne estas arta rozo, sed nur natura [14]; natura mineralakvo; reciproka fremdeco dividas inter si la naturajn filojn de sama lando [15]; Volapük pereis ĉefe pro […] manko de natura evoluipovo [16]; natura entjero.

2.

Konforma al denaska ecaro de estulo aŭ aĵo kontraste kun artfariteco, kulturo, civilizo aŭ kun afekto aŭ komplikeco: sekvi siajn naturajn inklinojn; ni ne konas la naturan staton de l' prahomo; natura (neakirita, seninstrua) elokventeco, spirito; natura saĝo (kapablo ĝuste juĝi, komuna al ĉiuj normalaj homoj); la naturaj kaj la artaj lingvoj; ĉiu lingvo natura konstruiĝis blinde ^EE ; natura (senafekta) stilo; pro natura bezono li estas en la malvarmeta ĉambreto [17]; la lingvoj […] konstante kunpuŝiĝante […] perdas sian naturan riĉecon ^EE . simpla, naiva

3.

Memkomprenebla, memsekva: ĝi estas tute natura, ke […] ^DL ; tio estas ja tute natura, respondis Stella, kiam ĉiuj miaj kavaliroj volas esti kelneroj por mi ^FK ; la ideo de Kolumbo […] ŝajnas al ni nun tiel simpla, tiel natura ^EE ; kiel grandega malhelpo tie ĉi aperos ne sole la reciproka envio de la popoloj, sed ankaŭ la tute natura timo de ĉiu nacio jam simple pro sia ekzistado ^EE .

4.

Kvalifikas noton ne modifitan de dieso aŭ bemolo: kruco metita apud numeron indikas, ke la tonalto de tiu noto estu suprenigita je duonduto (tial se ĝi normale estas bemola, ĝi fariĝas natura, kaj se ĝi estas normale natura, ĝi fariĝas diesa) [18].

1.

Konforme al la ĝeneralaj leĝoj de la naturo: sur bastono plantita en teron, novaj branĉoj kaj folioj ne povis nature kreski sur ĝi [19]; frazeologismoj evoluas nature ankaŭ en la planlingvo Esperanto [20]; Marta neniam pentris laŭnature (uzante la naturon kiel modelo), sed ŝi iam kopiadis malgrandajn pejzaĝojn, arbojn, florojn ^Marta ; la arbedoj kreskas nature (sovaĝe, nekulturite) en la nordaj regionoj de Eŭropo [21].

2.

Konforme al la propra naturo de la koncernata estulo aŭ aĵo: la leporo estas nature timema; se oni al tio estas ankoraŭ iom flamiĝema denature, tiam oni facile faras senintence tro fortajn gestojn [22].

3.

En maniero senarta, senafekta: nature sin esprimi; nature sovaĝa olivarbo [23].

4.

Memkompreneble: nature mi ne respondis; eĉ la plej fervoraj Volapukistoj nature timis, ke morgaŭ aperos nova lingvo […] kaj inter la ambaŭ lingvoj komenciĝos batalado ^EE ; estis do plej nature, ke tie preskaŭ ĉiuj „samideanoj“ komprenis la signifon de la penso Zamenhofa, eĉ kiam ili ne subskribis la homaranisman aliĝilon ^VivZam ; estas nature uzi monon kiel interŝanĝilon, sed nenature ― kaj esprimo de avareco ― provi igi monon kreske generi sin [24].

1.

Vivaĵo, natura objekto: abundas onomatopeaj krioj de plej diversaj bestoj kaj birdoj, naturaĵoj alprenas fojfoje simbolajn signifojn ― pinarboj kvazaŭ sentineloj kaj prijuĝantoj de preterpasantoj, merlo kiel simbolo de infantempa amo [25].

2.

Materia produkto de la naturo: en lernejoj oni ilin eĉ nutras per tagmezaj sanaj naturaĵoj [26].

Konforma al la leĝoj kaj aspekto de la naturo; similanta la naturon, kontraste al arta: sub titolo „Ĝardeno“ mi ekscias la diferencon inter la geometria kaj natureca ĝardenoj [27]; la lingvon oni provis ekspliki kiel naturan, biologian aperaĵon, kaj ne kiel socian fenomenon, tiu „natureca“ ideo servis kiel elirpunkto de pluraj teorioj [28]; [la] malgranda komedio […] lasas impreson de ia natureca konversacio [29].

Karaktero de tio, kio estas parto de naturo, konforma al naturo, senartifika: Esperanto bonege kontentigas ĉiujn postulojn […] al lingvo internacia (eksterordinara facileco, precizeco, riĉeco, natureco, […]) ^EE ; leganto […], kiu kutimis estimi la aferojn ne laŭ ilia […] mirindeco kaj nenatureco de ilia nasko, estos kredeble trompita en siaj esperoj, kiam, legante mian libron, li renkontos en ĝi sole aferojn simplajn kaj naturajn ^DL ; ili ŝatas la naturecon kaj afablecon de la nov-skotianoj [30].

1.

Homo, kiu studas la sciencojn pri la ekstera naturo: tio estis simpla lekanto, kion la naturistoj povas diri al ni nur per multe da lekcioj, ĝi rakontis en unu minuto [31]; la glora naturisto Buffon elkalkulis, ke la tero iom post iom malvarmiĝas, sed la homaro povos vivi sur ĝi ankoraŭ 93 291 jarojn ^FK .

2.

Homo, kiu ŝatas sportumi kaj ripozi nude en la naturo: kvankam oni ankoraŭ emfazas la sanan aspekton de naturismo, multaj nudnaĝantoj, nudistoj kaj naturistoj simple volas nude – kaj malstreĉe – amuziĝi kaj distriĝi [32]; Naturista Vivo, organo de Internacia Naturista Organizo Esperantista en 2001 aperos kvarfoje jare [33].

Nekonforma al la normo de la naturo: Dio fordonis ilin al malhonoraj pasioj, ĉar iliaj virinoj ŝanĝis la naturan uzadon en kontraŭnaturan [34]; lingvo, kiu devas trabati al si la vojon ne per ia potenca dekreto, […] povas disvolviĝi nur per tre singarda vojo de natura evolucio, sed ĝi tuj mortus, se oni volus ĝin disvolvi per kontraŭnatura kaj danĝerega vojo de revolucio [35]; virtuala mondo kiu konstante renovigis sian propran sensencan bildon en vivanta mondo kiu estas mem perceptita eksternature [36]; eĉ mia eksternatura sciego malmulte utilus al mi se mi restus eta, tute malgrava insekto [37].

1.

Artefarita: la perukoj kaj malnaturaj barboj de la egiptaj elegantuloj [38]; justaj instituciaj aranĝoj […] devas finfine preni la formon de zorge, celkonscie, interkonsente kunmetitaj artefaritaj aranĝoj, emfaze malnaturaj [39].

2.

Ne konforma al la denaska aŭ normala ecaro de io, sed trudata, afektata, devojiĝinta: virinoj […] tiagrade forgesadis sian denaskan mildan naturon, ke ili kaptadis batalilojn, sed tiuj malnaturaj esceptoj konfirmas nur la ĝeneralan regulon: la milito ne estas afero de la virinoj [40].

Karaktero de tio, kio ne akordas kun naturo; artefariteco: la malnatureco de l' Volapük falis al li en la okulojn de la unuaj paŝoj de la okupoj, kaj ĝia malbonsoneco ofendis la estetikan senton de Ĉielson [41]; troviĝis ankaŭ kutimaj riproĉoj pri artefariteco kaj malnatureco, kiujn Jespersen refutis [42].

De la sama naturo; simila: Elija estis homo samnatura, kiel ni, kaj li preĝis fervore [43]; samnatura sceno okazis en Sorbono [44]; ĉu kolero […] estas samnatura kun unu el la aliaj du trajtoj [45]?

Superanta la povon, la leĝojn de la naturo: mian scion mi lernis ne de supernaturaj estaĵoj, […] mi ne parolis kun strigoj [46]; kun trankvila rideto, inda de supernatura estaĵo [47]; oni ja bezonis nenian supernaturan forton ^EE ; okazis io ne normala, io pli malpli supernatura [48].